Η φιλία και τα φίδια

Κράτα τα μάτια σου ανοιχτά.

Καλησπέρα,

Είναι η φιλία ένα από τα πιο πολύτιμα αγαθά στη ζωή ενός ανθρώπου ή μήπως τελικά είναι υπερεκτιμημένη; Τους φίλους τους διαλέγουμε ή μας διαλέγουν; Τι μας τραβάει κοντά και τι μας απομακρύνει; Τέτοια ερωτήματα και άλλα πολλά έρχονται στο κεφάλι μου όταν προκύπτει η φιλία ως θέμα συζήτησης σε διάφορες συζητήσεις που κάνω κατά καιρούς. Ήθελα επομένως, από την ημέρα που ξεκίνησα αυτό το blog, να αφιερώσω λίγο χρόνο και σε αυτό το θέμα, το οποίο αν μη τι άλλο παρουσιάζει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Τι είναι η φιλία; Έλα μου ντε. Ο καθένας έχει μια δικιά του εικόνα για το τι αυτή μπορεί να σημαίνει. Επειδή λοιπόν δεν αρέσκομαι σε εικασίες και υποθέσεις, θα αποφύγω να αναφερθώ στο τι μπορεί να σημαίνει αυτός ο όρος. Λέω αντί αυτού να μιλήσω για μερικές έννοιες. Ας πούμε, ο φίλος (ή φίλη) για πολλούς είναι το κοντινότερο πρόσωπο που έχει κάποιος άνθρωπος μετά την οικογένεια του. Γνωστός (ή γνωστή) είναι κάποιος τον οποίο γνωρίζει κανείς και που οι σχέσεις του με αυτόν μπορεί να είναι από τυπικές μέχρι πολύ καλές ή πολύ κακές. Σε αντιδιαστολή με όλα αυτά έρχεται η έννοια του εχθρού. Ο εχθρός εν προκειμένω είναι εκείνος ο άνθρωπος ο οποίος είτε μας αντιπαλεύει είτε τον αντιπαλεύουμε είτε συμβαίνουν και τα δύο ταυτόχρονα.

Γνωρίζω καλά όμως, πως δεν ήρθες εδώ για να μάθεις το περιεχόμενο μερικών λέξεων. Προσωπικά, δε μου αρέσει κάθε είδους «ταμπελοποίηση», όπως κι αυτή εδώ. Είμαστε όλοι άνθρωποι, διαφορετικοί ο ένας από τον άλλο, κι αυτό για μένα είναι αρκετό για να αυτοχαρακτηριζόμαστε. Οι επιμέρους κατηγοριοποιήσεις προέκυψαν γιατί πολύ απλά εξυπηρετούν τη διάρθρωση ενός συστήματος οργάνωσης (το κοινωνικό σύστημα οργάνωσης). Σύμφωνα μ’ αυτό οι άνθρωποι, από τη στιγμή που μπορούμε και συνάπτουμε δεσμούς μεταξύ μας, δημιουργούμε ένα κοινωνικό πλέγμα αλληλεπιδράσεων, σχηματίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο ένα σύνολο επιμέρους μικρών και μεγάλων κοινωνικών κύκλων. Έτσι δημιουργείται ένα πρόβλημα.

Ποιο να ‘ναι αυτό; Μα φυσικά η προσήλωσή μας στο σύστημα αντί στην ουσία. Εάν έναν όρο απεχθάνομαι αυτός είναι ο «κοινωνικός κύκλος». Ακούω συχνά πυκνά για τη δύναμη των κοινωνικών κύκλων και την συνεχή ανάγκη μερικών ανθρώπων για την επέκταση αυτών· αναρωτιέμαι όμως γιατί; Είναι η απάτη της εποχής, για να δανειστώ τον τίτλο του φίλου μου Mr. S (διάβασέ τον εδώ). Δεν διαφωνώ πως οι κοινωνικοί κύκλοι έχουν δύναμη, ούτε βέβαια υποστηρίζω πως είναι κακό κανείς να «ανοίγει» τον κοινωνικό κύκλο γνωριμιών του. Διαφωνώ όμως όταν κάτι τέτοιο γίνεται αυτοσκοπός – στόχος προς επίτευξη με κάθε δυνατό τρόπο. Ο πιο γνωστός τρόπος λοιπόν για να επιτευχθεί ένα τέτοιο ζητούμενο είναι η προσωπική αλλοτρίωση και η υποκρισία.

Κανείς δηλαδή που θέλει να γίνει αρεστός μπορεί να μετατραπεί σε καραγκιόζη, αν είναι αυτό το οποίο του επιτάσσει ο κύκλος του. Όταν κάποιος μπαίνει σε μια τέτοια διαδικασία καταλαβαίνεις πόσος αυτοσεβασμός και πόση αξιοπρέπεια του λείπει. Και δυστυχώς από τέτοιους ανθρώπους έχει γεμίσει η κοινωνία μας, γι’ αυτό νιώσαμε την ανάγκη να δημιουργήσουμε θεωρητικά οικοδομήματα και όρους για να περιγράψουμε το απλό και αυτονόητο, ότι δηλαδή είμαστε άνθρωποι, αλλά αυτό δεν φτάνει.

Είμαι της άποψης πως ως άνθρωποι οφείλουμε να είμαστε όλοι φίλοι χωρίς ιδιαίτερα κριτήρια. Ξέρω πως κάτι τέτοιο μοιάζει να είναι ουτοπικό και παράλογο αλλά θεωρητικά τουλάχιστον κάτι τέτοιο δεν ισχύει· κι αυτό γιατί η έννοια του φίλου είναι λανθασμένα επεξηγημένη. Για να είμαστε φίλοι, μπορούμε πολύ απλά να μην προσπαθούμε να βλάψουμε (ηθελημένα ή μη) ο ένας τον άλλο. Εάν αυτό το πράγμα ακολουθηθεί, πίστεψέ με είναι αρκετό για να κάνει τη ζωή μας καλύτερη. Αυτό όμως παραμένει ένα μεγάλο «αν», που πρακτικά είναι δύσκολο να συμβεί.

Ποιο λοιπόν είναι το πρόβλημα με τη φιλία; Εάν όλα είναι καλά στις σχέσεις των ατόμων που εμπλέκονται σε αυτή, τότε μάλλον δεν υπάρχει κάποιο σοβαρό πρόβλημα. Ποιος άλλωστε δεν θέλει να είναι περιτριγυρισμένος από ανθρώπους οι οποίοι νοιάζονται για αυτόν και τον στηρίζουν; Ποιος δεν απολαμβάνει τις στιγμές που περνάει με φίλους σε μια τέτοια ιδανική κατάστασή; Όπως είπα λοιπόν και πριν το πρόβλημα δεν είναι η φιλία σαν κατάσταση αλλά τα άτομα που εμπλέκονται στην κατάσταση αυτή, οι «φίλοι» δηλαδή.

Ο χαρακτηρισμός «φίλος» που διατυπώνει ο καθένας μας κρύβει στο περιεχόμενο του πολλά πράγματα, σε κάποια από τα οποία συμφωνούμε καθολικά οι άνθρωποι και κάποια άλλα τα οποία είναι διαφορετικά για τον καθένα μας και τα «κρεμάμε» σε αυτόν γιατί μας λείπουν και τα ψάχνουμε ή γιατί τα έχουμε αποδώσει στα άτομα που θεωρούμε ως φίλους. Το με ποιόν κάνουμε παρέα βέβαια είναι άλλο κεφάλαιο. Δεν είναι απαραίτητο να είμαστε φίλοι για να κάνουμε παρέα και μάλλον συμφωνείς μαζί μου.

Η διαφορά που έχουμε μεταξύ μας ως προς το περιεχόμενο του όρου «φίλος» και «φιλία» είναι αυτή που δημιουργεί τα πιο πολλά προβλήματα στις φιλικές σχέσεις που αναπτύσσουμε. Για την οικονομία της κουβέντας, ας το δούμε κοινωνικά το ζήτημα. Από τη στιγμή που ένας κοινωνικός κύκλος καθορίζεται από τα άτομα που το απαρτίζουν, εάν αυτά δεν μπορούν να συμφωνήσουν σε κάποιες βασικές αρχές (συνειδητά ή ασυναίσθητα), τότε ο δεσμός που έχουν αναπτύξει πρόκειται αργά η γρήγορα να απειληθεί ή και να διαλυθεί. Είμαι σίγουρος, πως όσον αφορά κάτι τέτοιο, δεν μπήκε ποτέ κανείς στη διαδικασία με τους φίλους του να ορίσει τι είναι σωστό και τι είναι λάθος, για να διασφαλιστεί η φιλία τους. Και αυτό γιατί οι πραγματικοί φίλοι κινούνται στο ίδιο μήκος κύματος, αλλιώς ειλικρινά οποιοσδήποτε φιλικός δεσμός δεν θα έχει μέλλον. «Όμοιος ομοίω αει πελάζει» έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες και φαίνεται πως έχουν δίκιο.

Επομένως, μάλλον τελικά  και διαλέγουμε και μας διαλέγουν ως φίλους, ανάλογα πάντα με το βαθμό στον οποίο ταιριάζουμε μεταξύ μας. Αυτό είναι το κύριο πράγμα που μας τραβάει κοντά και σχηματίζουμε κύκλους, το αν συμφωνούμε ή όχι. Βέβαια σε όλα αυτά υπεισέρχεται και ο παράγοντας της χρονικής τυχαιότητας, δηλαδή η χρονική στιγμή στην οποία εμφανίζονται οι άνθρωποι με τους οποίους θα αναπτύξουμε πιο στενές σχέσεις αλλά και οι συνθήκες ή οι ανάγκες που θα μας οδηγήσουν σε κάτι τέτοιο. Τι συμβαίνει λοιπόν όταν οι επιλογές μας αποδειχτούν σκάρτες; Δεν παίζει και τέτοιο ενδεχόμενο;

Η θλίψη και η απογοήτευση που έχουμε για έναν άνθρωπο είναι ανάλογες του δεσίματος που έχουμε με αυτόν. Στην περίπτωση των φίλων, ναι, πονάει και μάλιστα πολύ. Κάποτε μια κοπέλα μου είχε πει το εξής: «Οι άνθρωποι τη μια μέρα μπορούν να είναι φίλοι σου και την άλλη μέρα να έχουν φύγει». Η ειρωνεία είναι πως, εκείνη όποτε με βλέπει με αποφεύγει χωρίς προφανή λόγο. Δεν πειράζει.

Πράγματι, πολλοί άνθρωποι θα αρπάξουν την ευκαιρία κι εκμεταλλευόμενοι τη δύναμη που έχει ο δικός σου περίγυρος (ή εσύ) θα σου παραστήσουν τους φίλους. Σίγουρα θα αρχίσουν να σου βάζουν τρικλοποδιές και να σε σαμποτάρουν. Σίγουρα θα επιθυμήσουν να πάρουν αυτό που εσύ θέλησες πρώτος. Μπορεί να πάρουν μαζί τους και κοντινά σου πρόσωπα και στο τέλος να σε βαφτίσουν «αποδιοπομπαίο τράγο», αφού σε έχουν πρώτα αφαιμάξει συναισθηματικά. Αλλά πάντα αποκαλύπτονται. Δυστυχώς μόνο τότε θα καταλάβεις τα «αδερφέ» και «κολλητέ» (κι ό,τι λέτε οι κοπέλες μεταξύ σας) που δεν είχαν αντίκρισμα. Έτσι η φιλία εύκολα μετατρέπεται σε παιχνίδι με φίδια. Γι’ αυτό μια τελευταία φιλική συμβουλή είναι η εξής:

Κράτα τα μάτια σου ανοιχτά και βγάλε τα συμπεράσματά σου.