Παρελθόν: φταίχτης ή σύμβουλος;

Παρελθόν: φταίχτης ή σύμβουλος;

Έχεις πιάσει ποτέ τον εαυτό σου να ανατρέχει στο παρελθόν; Μα τι ρωτάω; Φυσικά και το έχεις κάνει. Όλοι μας καμιά φορά κάνουμε αναδρομές σ’ αυτό, άλλοτε νοσταλγώντας το και άλλοτε αναζητώντας απαντήσεις εντός του. Άλλες βέβαια φορές επιστρέφουμε νοητά σε αυτό για να το αναθεματίσουμε, προφανώς κατηγορώντας τα περασμένα γεγονότα για τις αναποδιές του παρόντος. Τελικά ωστόσο τι συμβαίνει; Είναι το παρελθόν φταίχτης ή σύμβουλος μας;

Αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, πολύ συχνά βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το παρελθόν μας. Αυτό δεν είναι ψέμα. Το αντίθετο θα έλεγα. Πολλές φορές ερχόμαστε σε επαφή με αυτό, είτε νοερά μέσω των σκέψεών μας, είτε άμεσα, έχοντας δηλαδή να διαχειριστούμε τις προεκτάσεις παλαιότερων καταστάσεων. Αλλά, να το δούμε κι αλλιώς το πράγμα; Το ζήτημα αυτό έχει να κάνει με την αντίληψη που έχουμε για τον χρόνο. Το σύμπαν είναι κατασκευασμένο με τέτοιο τρόπο, ώστε η αφηρημένη έννοια του χωροχρόνου να παραμένει αμετάβλητη και αδιαίρετη. Οι υποδιαιρέσεις του χρόνου σε βαθμίδες είναι ξεκάθαρα μια ανθρώπινη επινόηση, για να μπορούμε να ταξινομούμε και να καταγράφουμε τις ενέργειές μας μέσα σε αυτόν.

Είμαι αρκετά σίγουρος πως σε μπέρδεψα με όλα αυτά τα φιλοσοφικά μου. Για να σε διευκολύνω λοιπόν, θα στο θέσω πιο απλά. Είναι στατιστικά αδύνατον σε ένα άπειρο σύνολο στοιχείων όπως ο χωροχρόνος, να μην υπάρξει έστω και μια φορά, αλληλεπίδραση – ακόμα και τυχαία – των στοιχείων αυτών μεταξύ τους. Θες ένα παράδειγμα αλληλεπίδρασης; Δεν νομίζω ότι θα διαφωνήσεις πως κάθε γεγονός έχει προεκτάσεις είτε προς το παρελθόν (λ.χ. αίτια, αφορμή κ.α.) είτε προς το μέλλον (λ.χ. συνέπειες, αποτελέσματα κ.α.).  Συνεπώς, η στροφή μας, είτε ηθελημένη είτε αναγκαστική, προς το παρελθόν και η ανασκόπησή του, δεν είναι κάτι το αφύσικο αλλά κάτι που εξηγείται από την ίδια τη φύση του χρόνου και της λωρίδας του, όπως τουλάχιστον εμείς την αντιλαμβανόμαστε. Καταλαβαίνω, βέβαια, πως όλα αυτά δεν απαντούν στο αρχικό μας ερώτημα, αλλά εξηγούν το γιατί ασχολούμαστε με το χρόνο και τις υποδιαιρέσεις του.

Καλά όλα αυτά μέχρι στιγμής, αλλά ρε συ, τι το ιδιαίτερο έχει το παρελθόν, που οι άλλες χρονικές βαθμίδες δεν διαθέτουν; Υπάρχουν δύο λόγοι που το κάνουν ξεχωριστό. Πρώτα απ’ όλα, δεν μπορεί να αλλάξει. Όπως λέγανε και οι αρχαίοι Έλληνες: «ὃ γέγονε, γέγονε...!», δηλαδή ό,τι έγινε, έγινε. Ο δεύτερος λόγος που κάνει ιδιαίτερο το παρελθόν είναι πως δεν μπορούμε να το διαγράψουμε. Αυτό βέβαια προϋποθέτει να το έχουμε καταγράψει πρώτα, είτε δηλαδή στη μνήμη μας, είτε γραπτώς, είτε με οποιαδήποτε άλλο μέσο (ανάλογα με την περίσταση). Φυσικά το ότι αδυνατούμε να θυμηθούμε ένα γεγονός, δεν σημαίνει πως δεν συνέβη ποτέ, ειδικά αν υπάρχουν αποδείξεις που καταδεικνύουν το αντίθετο.

Είναι, συνεπώς, η ίδια η φύση της έννοιας του παρελθόντος εκείνη που τραβάει το ενδιαφέρον μας. Το παρελθόν σαν χρονική βαθμίδα, να πεις, είναι προκλητικά δύστροπο, αφού είναι απόλυτο, δεν ξεχνιέται εύκολα και άπαξ και καταγραφεί δεν διαγράφεται με τίποτα (ό,τι γράφει, δεν ξεγράφει που λέμε). Το παρελθόν είναι μέρος του φορτίου μας, αφού αυτά που έχουμε περάσει, τόσο θετικά όσο και αρνητικά, παίζουν καθοριστικό ρόλο σε αυτό που είμαστε σήμερα. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να είναι και αλλιώς, μιας και ο κοινός παρονομαστής στα γεγονότα που περνάμε, είμαστε εμείς οι ίδιοι.

Τελικά, όμως, για να επανέλθουμε στο βασικό ερώτημα της ημέρας, τι είναι το παρελθόν; Είναι φταίχτης ή σύμβουλος; Επ’ αυτού υπάρχουν δύο σχολές σκέψης. Η πρώτη εξ αυτών, υποστηρίζει ότι για τις στραβές καταστάσεις που μας συμβαίνουν, ιδιαίτερη συμβολή έχουν τα γεγονότα που παρελθόντος. Μια έκφανση αυτής της ιδέας βρίσκεται και στο ρητό του αρχαίου τραγικού Σοφοκλή: «ενός κακού μύρια έπονται». Κι εδώ που τα λέμε, δεν έχουν απαραίτητα άδικο όσοι έχουν αυτή την αντίληψη, καθώς, όπως αναφέρθηκε και πριν, τα γεγονότα είναι ικανά να επηρεάσουν το μέλλον μέσω των προεκτάσεών τους. Είναι ωστόσο αυτός ο γενικός κανόνας; Μήπως, όμως, το να μεταθέτουμε τις ευθύνες μας για τις κακοτοπιές που μας συμβαίνουν σε καταστάσεις του παρελθόντος, είναι ένας τρόπος να τις αποποιούμαστε, αλλά μια πολύ καλή δικαιολογία για να μην αναλάβουμε δράση;

Στην αντίθετη πλευρά, βρίσκονται εκείνοι που υποστηρίζουν ότι το παρελθόν, ακριβώς επειδή δεν μπορεί να αλλάξει, αποτελεί ένα καλό δάσκαλο. Πράγματι, από τα γεγονότα που παρελθόντος μπορούμε να αντλήσουμε πολλά και σοφά διδάγματα, τα οποία αν τα ακολουθήσουμε θα αλλάξουν την ζωή μας προς το καλύτερο. Τα λάθη και οι κακοτοπιές αποτελούν τον οδηγό για την διαμόρφωση του παρόντος και του μέλλοντος. Μήπως παρ’ όλα αυτά, τα περασμένα στραπάτσα επιστρέφουν για να μας στοιχειώσουν;  Ή μήπως αυτή μας η στάση ενέχει τον κίνδυνο της παρελθοντολαγνείας; Και στην τελική, είναι όλοι ικανοί να αναγνωρίσουν τι πήγε λάθος και να μην το επαναλάβουν; Για να είμαι ειλικρινής, για το κομμάτι της αναγνώρισης είμαι σίγουρος· για το δεύτερο έχω τις αμφιβολίες μου.

Όπως και να έχει, το μόνο βέβαιο είναι ότι όσους χαρακτηρισμούς και να αποδώσουμε στο παρελθόν, η φύση του δεν πρόκειται να αλλάξει. Αυτό θα συνεχίσει να είναι ενιαίο για όλους και ταυτόχρονα μοναδικό για τον καθένα μας, κάτι που προφανώς έχει να κάνει με το πώς το αντιλαμβανόμαστε και τι του φορτώνουμε. Άλλωστε μιλάμε για μια οντότητα αφηρημένη αλλά παράλληλα πολύ συγκεκριμένη.

Ξέρω, πως το παρελθόν είναι γεμάτο με ιστορίες, τόσο ευχάριστες όσο και δυσάρεστες, στις οποίες μπορούμε που και που να ταξιδεύουμε. Άραγε όμως, όλοι μας δεν έχουμε τόσες ιστορίες να διηγηθούμε; Δεν έχουμε βέβαια και κάμποσες άλλες, που κρατάμε, για να μην τις μάθει κανείς; Ξέρεις βέβαια τι διαπιστώνω; Αυτές πάντα θα υπάρχουν. Πόσοι τελικά είναι διατεθειμένοι να τις ακούσουν, ή καλύτερα, ικανοί να τις καταλάβουν; Αυτό ίσως είναι το πιο αληθινό πρόβλημα τελευταίως. Πιο σοβαρό και από το δίλημμα που σου έθεσα!

           

Παρελθόν. Φταίχτης ή σύμβουλος;

Όπως μπορεί να το αντιληφθεί κανείς, θα απαντήσω.

Υ.Γ. Πλεον οι Φωναχτές Σκέψεις απέκτησαν την δικιά τους διεύθυνση. Πια θα μπορείς να μας βρίσκεις στο www.thoughtsaloud.gr!