Ο παράξενος κόσμος των συναισθημάτων

Τα συναισθήματα

Μπορεί τα πρωτοβρόχια να μην ήρθαν ακόμα.

Ήρθα εγώ παρ’ όλα αυτά.

Ζούμε σε ένα κόσμο που συνεχώς προχωρά και μεταβάλλεται με ρυθμούς, θα έλεγε κανείς, γεωμετρικής προόδου· δεν συμφωνείς; Σε ένα κόσμο που, όσο ποτέ άλλοτε, προκρίνεται η δύναμη της σκέψης ως το καταλληλότερο μέσο για την αντιμετώπιση των καταστάσεων που ανακύπτουν στην καθημερινή μας πραγματικότητα. Σε ένα κόσμο ανάλγητο, στον οποίο δε συγχωρούνται λάθη, πάθη και λοιπές αδυναμίες. Αλήθεια, άραγε, ποιος έχει χρόνο και διάθεση για τέτοιους συναισθηματισμούς;

Σήμερα δεν έχω διάθεση να γράψω κάποια πιο μεγάλη εισαγωγή απ’ αυτή που μόλις διάβασες. Σκοπός μου, με αυτό το κείμενο, είναι να μοιραστώ τις απόψεις αλλά και τους προβληματισμούς μου σχετικά με τα συναισθήματα και τις προεκτάσεις τους, την υφή τους δηλαδή, τον τρόπο που τα αντιλαμβανόμαστε καθώς κι εκείνον που μας επηρεάζουν. Κι όλα αυτά γιατί πιστεύω πως εκείνα συνθέτουν έναν παράξενο αλλά και ταυτόχρονα μυστηριωδώς ελκυστικό κόσμο, τόσο στο να τον εξερευνήσει κανείς όσο και στο να ζήσει εντός του.

Προσωπικά ανήκω στην κατηγορία των εξερευνητών. Ανέκαθεν άλλωστε ήμουν ένα παράξενο παιδί (γιατί καλό δεν έχω δει!), με πολλές απορίες και προβληματισμούς σχεδόν σε όλους τους τομείς της ζωής. Αυτός όμως που πάντα μου τράβαγε περισσότερο το ενδιαφέρον είναι εκείνος της ανθρώπινης επαφής, γιατί είναι απρόβλεπτος, μυστηριώδης και ανεξάντλητος. Ένας τομέας που αναπόφευκτα μπλέκει και τα συναισθήματα εντός του, όπως φυσικά και κάθε άλλος της ανθρώπινης διαβίωσης. Η διαφορά του ωστόσο με τους υπόλοιπους είναι πως τα συναισθήματα του προσδίδουν – μεταξύ πολλών άλλων – τους χαρακτηρισμούς που χρησιμοποίησα πριν.

Αυτή μου η αγάπη για τον τομέα των σχέσεων, ως αντικείμενο μελέτης, είναι το δίχως άλλο εμφανής, εάν μάλιστα λάβεις υπόψιν σου ότι σχεδόν όλα μου τα κείμενα αυτές έχουν ως θέμα. Κι αν αυτή μου η θεωρητική ενασχόληση με συναρπάζει δίχως καμία αμφιβολία, η πρακτική μου επαφή αντιθέτως, είτε άμεση είτε έμμεση, κατά ένα παράξενο τρόπο συνεχώς με απογοητεύει, αφού μαθαίνοντας περισσότερα για αυτές κι από αυτές ανέχομαι όλο και λιγότερο διάφορες καταστάσεις.

Προτού ωστόσο αρχίσω να αναπτύσσω εκτενέστερα τις απόψεις μου, θέλω να σου πω πως νομίζω ότι τα συναισθήματα έχουν ιδιαίτερη σημασία για το λεγόμενο ευ ζην. Ποιός άλλωστε θα μπορούσε να ισχυριστεί το αντίθετο; Κάποιος ορθολογιστής ίσως. Αλλά και πάλι, πολλοί διατείνονται ότι είναι εγκεφαλικοί άνθρωποι και ορθολογιστές, κι όμως ελάχιστοι έχουν διαβάσει το «Όργανον» του Αριστοτέλη ή πολύ χειρότερα έστω κάποιο βιβλίο στη ζωή τους. Βαυκαλίζονται. Η λογική που ευαγγελίζονται ότι ακολουθούν και υπηρετούν είναι ένα δικό τους ατομικό δημιούργημα ή πολύ τραγικότερα κάποιο φαντασιοκόπημα, μια αυταπάτη.

Όμως κι ο ίδιος ο κόσμος στον οποίο τυγχάνει να διαβιούμε φαίνεται πως ακολουθεί μια δική του λογική. Έτσι τον αντιλαμβάνομαι εγώ τουλάχιστον, κι αυτό προσπάθησα να διατυπώσω στον πρόλογο. Μια λογική τυποποίησης, ομογενοποίησης και καταστροφής καθετί αυθεντικού και μοναδικού. Φτάσαμε στο σημείο το παράλογο να  πλασάρεται ως λογικό και αντίθετα. Δεν το βλέπεις γύρω σου; Άσε το άλλο, ότι είμαστε γεμάτοι με ψυχολογικά προβλήματα. Πίσω από οθόνες και πληκτρολόγια προσπαθούμε να περάσουμε μηνύματα μέσω ηλεκτρονικών τοίχων και παραθύρων· πράγματα όμως που από κοντά δεν τολμούμε ούτε καν να αρθρώσουμε. Δεν μπορεί να μην έχεις διαπιστώσει κι εσύ αυτή την κατάσταση!

Δεν αποτελούν, που λες, μόνο τα συναισθήματα έναν παράξενο κόσμο. Η ίδια η πραγματικότητα είναι πολύ παράξενη και γι’ αυτό φυσικά παίζουν αν μη τι άλλο και τα συναισθήματά μας ρόλο. Θέλω να πω, πως κανένας μας δε μένει ασυγκίνητος και απαθής από τα γεγονότα που συμβαίνουν στη ζωή του. Απλά για ορισμένα οι αντιδράσεις μας είναι πιο έντονες απ’ ότι για άλλα.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Συμβαίνει γιατί ο τρόπος που αισθανόμαστε για τα αντίστοιχα εκείνα είναι πιο έντονος απ’ ότι για άλλα. Τα συναισθήματα μας δηλαδή είναι περισσότερο έντονα στην μια απ’ ότι στην άλλη περίπτωση. Όπως άλλωστε κάπου (δε σου λέω που) έλεγα τις προάλλες ό,τι κι αν είναι εμείς του δίνουμε αξία. Εν προκειμένω, σκέψου πως δεν θα έδινες καμία ιδιαίτερη σημασία σε κάποιον που σε κατακρίνει, εάν αυτός ο κάποιος σου είναι παντελώς αδιάφορος και αντιπαθής. Δεν θα συνέβαινε ωστόσο το ίδιο σε μια περίπτωση, όπου οι απόψεις σου και ο τρόπος που αισθάνεσαι για εκείνο το άτομο ήταν διαφορετικές.

Τουλάχιστον ως προς τον τρόπο με τον οποίο τα συναισθήματα εμφανίζονται και επηρεάζουν τις πράξεις και τις αντιδράσεις μας, τα πράγματα φαίνεται να είναι απλά και ξεκάθαρα. Αντιδρούμε στα πάντα γύρω μας ωστόσο η ένταση του συναισθήματός μας καθορίζει το δέσιμο μας με εκείνα και επηρεάζει την ένταση της αντίδρασής μας. Και κάπου εδώ, τελειώνουν οι απλές διαπιστώσεις και αρχίζουν μερικές πιο προχωρημένες. Ας πούμε, αναφορικά με τη φύση των συναισθημάτων, γιατί άραγε δεν υπάρχει κάποιος κατηγορηματικός ορισμός για το τι τελικά αυτά είναι; Είναι ιδέες; Ή μήπως είναι γνωστικές ικανότητες; Ή να ‘ναι συνειδητές εμπειρίες;

Μη σκας. Ούτε οι ίδιοι οι επιστήμονες δεν μπορούν να καταλήξουν στο τι τελικά αυτά είναι. Κι αυτό γιατί η φύση των συναισθημάτων είναι υποκειμενική, γεγονός που έχει αποτελέσει τροχοπέδη στην επιστημονική έρευνα. Όσο λοιπόν κι αν θες να διαφωνήσεις με αυτόν τον ισχυρισμό, ειλικρινά δεν μπορείς, αφού ακόμα και για κάποιο ίδιο συναίσθημα ο κάθε άνθρωπος μαθαίνει από μόνος του (με την επενέργεια πολλών επιρροών) να το αντιλαμβάνεται και να το βιώνει διαφορετικά και κατ’ επέκταση διαφορετικά να το διαχειρίζεται, να το εκφράζει και να αντιδρά σ’ αυτό. Γι’ αυτό επίσης δεν μπορούν να διατυπωθούν καθολικοί και κατηγορηματικοί ορισμοί για το τι είναι η αγάπη, η θλίψη, ο ενθουσιασμός και γενικότερα όλα τα συναισθήματα.

Το πιο ενδιαφέρον ωστόσο κομμάτι, τουλάχιστον για μένα, δεν είναι κανένα από τα παραπάνω, αλλά εκείνο που αναφέρεται στο είδος των αντιδράσεων μας που προκύπτουν από αυτά. Υπάρχει άραγε κάποια τυποποίηση στον τρόπο που αντιδρούμε; Τα συναισθήματα αναμφίβολα αποτελούν την κινητήριο δύναμη πίσω από πολλές πράξεις μας. Ίσως μάλιστα να εκτοπίζουν αρκετά συχνά τη λεγομένη ορθολογική σκέψη. Ίσως και να συνυπάρχουν κάθε φορά με αυτή ως αίτια, τώρα που το σκέφτομαι καλύτερα. Τι όμως καθορίζει το είδος των αντιδράσεων μας σε αυτά; Είναι τα ίδια από τη φύση τους; Είναι ο τρόπος που τα αντιλαμβανόμαστε; Είναι το πόσο προσπαθούμε να τα ελέγξουμε και να μη ξεφύγουμε; Λίγο απ’ όλα, θα έλεγα εγώ, αλλά και κανένα από αυτά! Ειλικρινά, κανείς δεν ξέρει. Η πλήρης απροσδιοριστία εν ολίγοις. Μπλακ άουτ!

Είναι όμως τα άτιμα μαγικά, δεν είναι; Είναι αφού σε συνεπαίρνουν και σε κρατούν σε μια αδιάκοπη εγρήγορση. Γι’ αυτό και δεν είναι ασφαλή και γι’ αυτό οι ορθολογιστές τα θεωρούν ως αδυναμίες. Η λογική, που λες, αγαπάει την ασφάλεια και την προβλεπτικότητα καθώς απεχθάνεται την αβεβαιότητα. Λατρεύει τα ενδεχόμενα και τις στατιστικές πιθανότητες. Δεν της αρέσουν τα απρόοπτα, ούτε όλα εκείνα που δεν μπορούν να ακολουθήσουν την αυστηρή σειρά της. Αλλά, για μένα, στα απρόσμενα βρίσκεται η ομορφιά της ζωής και των αλληλεπιδράσεων μεταξύ μας.

Κι έτσι εκεί που κρεβάτι χαλαρώνεις τσόκο μαροκάνα, κάπου στα χαράματα μεταξύ πιο πολύ μέρας και λιγότερο νύχτας, λίγο ζαλισμένος από την έξοδο σου, λίγο νυσταγμένος από την κούραση, ακούς απρόσμενα μικρές αλλεπάλληλες δονήσεις και η οθόνη του κινητού σου ανάβει. Το κοιτάς και βλέπεις πως σου έστειλε εκείνο το πρόσωπο που ήθελες να σου στείλει, που σε ευχαριστεί πολύ να συναναστρέφεσαι μαζί του. Και απαντάς. Και μιλάτε για κάμποση ώρα, για πολλά και άσχετα, που υπό διαφορετικές συνθήκες δεν θα είχαν καμία αξία. Και μετά όλη μέρα είσαι ευδιάθετος και χαρούμενος και ακτινοβολείς. Και όλοι σου λένε πως ομόρφυνες. Και συ άντε να τους εξηγείς. Κι αυτοί άντε να σε καταλάβουν. Και διαβάζεις τα μηνύματα και χαμογελάς μόνος σου σα χαζός και σκέφτεσαι τι να απαντήσεις. Και ενθουσιάζεσαι, μέχρι την πρώτη απογοήτευση, που πίστεψε με, είναι στη γωνία και καρτερικά σε περιμένει.

Για όλα αυτά ο κόσμος των συναισθημάτων είναι παράξενος. Γιατί δεν είναι αποστειρωμένος. Ευτυχώς ή δυστυχώς ποτέ δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε πλήρως τα συναισθήματα των άλλων. Η ενσυναίσθηση μοιάζει πια να είναι η χαμένη αρετή των ημερών μας. Αλλά να σου πω και κάτι άλλο; Οι ριμάδες οι ηλεκτρονικές οθόνες μας είναι πολύ φλύαρες και δημιουργούν αστοχίες και παρεξηγήσεις. Στο τέλος της ημέρας, είναι πολύ δύσκολο να καταλάβεις, τι πειράζει τον καθένα και τι όχι.

Πριν κλείσω λοιπόν και γι’ απόψε, θέλω να αποτυπώσω μερικές διαπιστώσεις στις οποίες έχω καταλήξει εδώ και κάμποσο καιρό. Η μια είναι ότι οι πιο αληθινές κουβέντες πηγάζουν από την καρδιά μας. Η δεύτερη είναι πως οι λέξεις χωρίς κάποιο νόημα από πίσω τους αποτελούν απλά μερικές σειρές φθόγγων. Η τελευταία και ίσως η σπουδαιότερη είναι πως αν από τις καταστάσεις της ζωής μας αφαιρεθούν τα συναισθήματα τότε μένουμε μόνο στα γεγονότα. Βρες τις ομοιότητες!

Α! Όσο για μένα μην ανησυχείς καθόλου. Θα συνεχίσω να ασχολούμαι με όλα εκείνα που με συναρπάζουν κι ας ξέρω ότι θα απογοητευτώ και ότι δεν θα τα καταλάβω ποτέ!