Βαδίζοντας με τις επιλογές μας

Βράδυ. Άλλο ένα βράδυ…

Έφτασε η ώρα.

Καλησπέρα,

Ήρθε τελικά η στιγμή, που θα μιλήσουμε για τις επιλογές. Θα ανοίξουμε λοιπόν ένα θέμα, το οποίο – ξέρεις – δεν είναι καθόλου εύκολο. Ένα θέμα απρόσιτο για κάποιους, εξαιτίας του έντονου υποκειμενικού στοιχείου, που το διαποτίζει. Τα γνωρίζω όλα αυτά, ωστόσο δεν τα θεωρώ ικανά στο να με εμποδίσουν να μοιραστώ μαζί σας μια διαφορετική προσέγγιση, για το συγκεκριμένο θέμα. Μπορεί να σου φανούν ενδιαφέροντα τα όσα βρίσκονται παρακάτω.

Τον τελευταίο καιρό έχω πολύ ελεύθερο χρόνο, γι’ αυτό άλλωστε βλέπεις πως αρθρογραφώ πιο τακτικά. Προσπαθώ, εν ολίγοις, να γεμίζω το χρόνο μου με ευχάριστες και δημιουργικές δραστηριότητες. Η παραπάνω συντακτική περίοδος, που μάλλον εσένα δεν σε ενδιαφέρει όσον αφορά το περιεχόμενο της, φανερώνει μια προσωπική επιλογή μου. Κοιτώντας αυτή την παράγραφο λίγο διαφορετικά, μπορούμε να βρούμε τους δύο βασικούς πυλώνες, πάνω στους οποίους θα δομηθεί η ανάπτυξη ολόκληρου του κειμένου. Δηλαδή, ο πυρήνας της συζήτησης είναι η καθαυτή προσωπική επιλογή και γύρω από αυτόν περιστρέφονται οι δύο λιγότερο φανεροί προαναφερθέντες πυλώνες: i) τα αίτια/παράγοντες επιλογής και ii) ο αντίκτυπος της επιλογής.

Το γράψιμο κειμένων, όπως αυτό που διαβάζεις, με απασχολεί κυρίως τις βραδινές ώρες. Την υπόλοιπη μέρα μπορεί να κάθομαι άπραγος στο Facebook και να παρακολουθώ την ενημέρωση της κεντρικής σελίδας με τις δημοσιεύσεις των άλλων χρηστών, μήπως βρω κάτι το οποίο θα μου εξάψει το ενδιαφέρον, λ.χ. μια μουσική επιλογή ή κάποιο αξιοπρόσεχτο status ενός άλλου χρήστη. Γενικότερα τα social media είναι ένας χώρος στον οποίο σχετικά εύκολα γίνονται φανερές οι ατομικές επιλογές του χρήστη, είτε μέσω των όσων ανεβάζει είτε μέσω όσων υφιστάμενων στοιχείων υποστηρίζει με τη βοήθεια διάφορων μηχανισμών (πες το like, πες το retweet το ίδιο κάνει).

Καθημερινά διαβάζω αρκετά πράγματα στα social media όπως διάφορα status, τα οποία επέλεξε ο εκάστοτε χρήστης να αναρτήσει. Έχω, όμως,  και πιο βαθιές αναζητήσεις. Διαβάζω λ.χ. βιβλία ή άρθρα ψυχολογίας ως επί το πλείστον. Τώρα τελευταία, ας πούμε, «έπεσε» το μάτι μου πάνω στη «Θεωρία της επιλογής», του William Glasser, MD. Το όνομα μπορεί να μη σου λέει και πολλά, ωστόσο η θεωρία του παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Glasser, οι επιλογές ενός ατόμου εντάσσονται στον ευρύτερο ερευνητικό τομέα της συμπεριφοράς. Η συμπεριφορά μας , η οποία κατέχει το πιο σημαντικό ρόλο στην διαβίωση μας, επηρεάζεται από πέντε βασικές ανάγκες: α) την επιβίωση και τέσσερις βασικές ψυχολογικές ανάγκες – β) το αίσθημα του ανήκειν, την επαφή και την αγάπη, γ) τη δύναμη, τη σημαντικότητα και την ανταγωνιστικότητα, δ) την ελευθερία και ε) την ευχαρίστηση. Βλέπουμε δηλαδή, ότι οι επιλογές μας είναι εκείνα τα μικρότερα κομμάτια που απαρτίζουν τη συμπεριφορά μας.

Αφού λοιπόν οι εκάστοτε επιλογές μας είναι μέρος της ευρύτερης συμπεριφοράς μας, τότε καθίσταται σαφές ότι οι παράγοντες που την επηρεάζουν ασκούν παράλληλα επίδραση και στις επιλογές μας. Πράγματι, αν εξετάσουμε προσεχτικά μια-μια τις παραπάνω ανάγκες, θα διαπιστώσουμε ότι έχουν αρκετά μεγάλη επιρροή σε όσα επιλέγουμε να κάνουμε. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι το δικό μου, όπως παρουσιάστηκε στη δεύτερη παράγραφο του εν λόγω κειμένου (γράψιμο για ευχαρίστηση [ε]). Στους παράγοντες/αίτια μιας επιλογής, καλό θα ήταν να προσθέσουμε τρεις ακόμα παραμέτρους: το γνωστικό επίπεδο, την προσωπική οπτική και το ιστορικό. Για τις πρώτες δύο παραμέτρους, τα πράγματα είναι λίγο ως πολύ αυτονόητα. Τόσο η γνώση όσο και η οπτική ενός ανθρώπου, ωθούν το νου σε έναν συγκεκριμένο και ταυτόχρονα ανάλογο με τις δύο παραμέτρους τρόπο σκέψης, ο οποίος υπαγορεύει συγκεκριμένες επιλογές και πράξεις.

Η τρίτη παράμετρος, για την οποία σκόπιμα δεν αναφερθήκαμε στην προηγούμενη παράγραφο, αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ των δύο πυλώνων της κουβέντας μας. Μας επιτρέπει δηλαδή να συσχετίσουμε τους παράγοντες και τα αίτια μιας επιλογής με τον αντίκτυπό της. Το ιστορικό ως παράμετρος μάλιστα, μπλέκει αρκετά τα πράγματα. Τολμώ να πω, πως οτιδήποτε σχετίζεται με την ανάμνηση και το παρελθόν τις περισσότερες φορές περιπλέκει με πολύ άσχημο τρόπο ανθρώπους και καταστάσεις. Το παρελθόν άλλωστε δεν είναι πάντοτε και ο καλύτερος σύμβουλος. Αυτό το δόγμα επιβεβαιώνεται μέσα από τη λειτουργία αυτής της παραμέτρου. Πώς συντελείται λοιπόν αυτή;

Ο μηχανισμός της είναι σχετικά απλός και σαφέστατα λογικός. Όταν το άτομο αντιληφθεί ότι τα αποτελέσματα μιας επιλογής του δεν είναι τα κατάλληλα ή έστω τα αναμενόμενα, τότε την επόμενη φορά θα το σκεφτεί περισσότερο να επαναλάβει αυτή την λανθασμένη, όπως αποδείχθηκε επιλογή. Την επόμενη φορά, που μια επιλογή του (είτε η ίδια, είτε κάποια άλλη) αποδειχθεί κι αυτή λανθασμένη, τότε το άτομο θα συνεχίσει να μπλέκεται σε σκέψεις. Αν οι μελλοντικές του επιλογές, έχουν ανάλογα αποτελέσματα τότε τα αλλεπάλληλα πλήγματα στην κρίση του, θα το οδηγήσουν στη ματαίωση. Αυτή είναι η λεγόμενη, «μαθημένη αβοηθησία» (“Learned helplessness”).

Κάπου εδώ τίθεται το εξής καίριο ερώτημα: «Ποιός είναι εκείνος, που μπορεί να κρίνει με ακρίβεια, ποια επιλογή θα είναι σωστή και ποια λανθασμένη;». Ειλικρινά, μοιάζει αρκετά δύσκολο να βρεθεί ένας τέτοιος άνθρωπος, του οποίου οι απόψεις επί του θέματος θα  χαίρουν καθολικής αποδοχή. Πάρε παράδειγμα από τον εαυτό σου. Σίγουρα κάποια στιγμή στη ζωή σου θα προχώρησες σε επιλογές, που τη δεδομένη στιγμή σου φαινόντουσαν (μπορεί και να ήταν) σωστές. Είναι αρκετά βέβαιο, πως θα υπήρξαν και κάποιοι, οι οποίοι κατηγόρησαν ως λανθασμένη αυτή σου την επιλογή και ακόμα χειρότερα την κατέκριναν και τη λοιδόρησαν. Κι αν ακόμα δεν υπήρξαν αυτοί, υπάρχει το ενδεχόμενο εσύ, με το πέρασμα του χρόνου, να άλλαξες άποψη και να μετάνιωσες γι’ αυτή την παρελθούσα επιλογή. Σύμφωνα με όλα αυτά, καθίσταται σαφής ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου στον χαρακτηρισμό μιας οποιαδήποτε επιλογής.

Έτσι, για κάποιους οι επιλογές μας κρίνονται ως σωστές και για κάποιους άλλους ως λανθασμένες. Ο σχηματισμός αυτών των απόψεων, όπως προείπαμε, επηρεάζεται ξεκάθαρα από το υποκειμενικό στοιχείο του κάθε ανθρώπου αλλά και από τις παγιωμένες κοινωνικά απόψεις για τα σωστά ή λανθασμένα μοντέλα συμπεριφοράς. Φαίνεται, λοιπόν, πως το δίπολο μεταξύ σωστού και λάθους προκαλεί μια νοητική σύγχυση. Η σύγχυση αυτή, πιστεύω, μπορεί εύκολα να αποφευχθεί με την αντικατάσταση των όρων του δίπολου. Αντί να τις χαρακτηρίζουμε δηλαδή ως σωστές ή λανθασμένες, μπορούμε κάλλιστα να χρησιμοποιούμε τους όρους «κατάλληλες» ή «ακατάλληλες» γι’ αυτές.

Κάθε μας επιλογή, αναμφισβήτητα, θα έχει κάποια αποτελέσματα, αφού φυσικά βρισκόμαστε σε ένα περιβάλλον κοινωνικών διαδράσεων (δράση – αντίδραση). Κάποια από αυτά τα αποτελέσματα, θα είναι επιθυμητά και κάποια ανεπιθύμητα. Τα επιθυμητά αποτελέσματα αποτελούν το σκοπό, ο οποίος τίθεται πριν ενεργήσουμε. Επομένως, ως κατάλληλη επιλογή, μπορούμε να θεωρήσουμε εκείνη της οποίας ο σκοπός έχει υψηλές πιθανότητες στο να εκπληρωθεί, κάτι που εν τέλει συντελείται. Αντίθετα, ακατάλληλη είναι εκείνη η επιλογή, η οποία είτε έχει υψηλές είτε χαμηλές πιθανότητες εκπλήρωσης, στην ουσία δεν ικανοποιεί το σκοπό της. Κατ’ αυτό τον τρόπο κατηγοριοποίησης απαλλασσόμαστε από μια οποιαδήποτε εννοιολογική σύγχυση. Είναι άλλωστε σαφές πως οτιδήποτε κρίνεται ως κατάλληλο δεν είναι απαραίτητα σωστό. Π.χ. Ένας ιδιώτης έχοντας ως σκοπό να μειώσει τα έξοδα του, επιλέγει να κάνει περικοπές μισθών και απολύσεις υπαλλήλων. Γι’ αυτόν, η συγκεκριμένη επιλογή είναι η κατάλληλη. Είναι σωστή όμως;

Οι χαρακτηρισμοί αποτελούν μια μόνο πτυχή του ζητήματος. Το πιο σημαντικό, όμως, μέρος της κουβέντας μας βρίσκεται στις καταστάσεις, που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε μετά από οποιαδήποτε επιλογή μας. Στο πως δηλαδή, μπορούμε να βαδίσουμε με τις επιλογές μας. Κάτι που, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι και το πιο εύκολο πράγμα. Θα γνωρίζεις άλλωστε, πως προχωρώντας με μια σου επιλογή, πρέπει να είσαι προετοιμασμένος για τα πάντα. Το ξέρεις, πως άλλοτε θα γευτείς μεγάλες επιτυχίες και άλλοτε βαριές απογοητεύσεις. Κι όλα αυτά δεν έχουν να κάνουν αποκλειστικά με την επίτευξη ή όχι του σκοπού της επιλογής σου. Τόσο οι επιτυχίες όσο και οι αποτυχίες εκπλήρωσης επηρεάζουν το συναισθηματικό κόσμο του ατόμου, άλλοτε ευεργετικά κι άλλοτε καταστρεπτικά.

Από εκεί και πέρα, το θέμα μεταφέρεται στην ατομική ψυχοσύνθεση, δηλαδή στο αν και κατά πόσο είναι ικανό ένα άτομο να διαχειριστεί κατάλληλα την επιτυχία ή την αποτυχία των επιλογών του. Μια διαχείριση, που δεν είναι μια απλή υπόθεση. Απαιτείται θέληση και θάρρος για να ξεφύγεις από ένα σερί αποτυχημένων επιλογών. Ανάλογες είναι οι απαιτήσεις και στην περίπτωση που μια σειρά επιτυχημένων επιλογών, διακόπτεται από μια αποτυχημένη. Πώς θα μπορέσει το άτομο να ανταπεξέλθει όλων αυτών; Πώς δε θα κλονιστεί η εμπιστοσύνη στην κριτική του ικανότητα; Πώς θα αντέξει το γεγονός ότι ακόμα και οι «φίλοι» του, δεν στηρίζουν τις επιλογές του; Υπάρχει κάτι που μπορείς να κάνεις, για να τα αντιμετωπίσεις τα παραπάνω αποτελεσματικά.

Προσπάθησε κάθε φορά να ακούς ακόμα και τους πιο σιγανούς ψιθύρους, που κρύβονται μέσα στο μυαλό σου. Μάλλον τελικά εκείνοι είναι που θα σε κατευθύνουν δείχνοντας σου τις καταλληλότερες προσωπικές επιλογές σου. Οποιαδήποτε συμβουλή και να σου δώσουν, η τελική απόφαση σου ανήκει. Γι’ αυτό προσπάθησε και αποδέξου τις επιλογές, που έκανες, είτε αυτές ήταν (ή κρίθηκαν) επιτυχημένες είτε όχι. Στήριξε ‘τες όσο οι περιστάσεις το επιτρέπουν. Σταμάτα να τις κατηγορείς για την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι. Οποιαδήποτε κατάσταση, εκ των πραγμάτων, μπορεί να αλλάξει από τη μια στιγμή στην άλλη. Αυτό που δεν πρέπει να μεταβληθεί ποτέ είναι η σταθερότητα, που επιδεικνύεις σχετικά με τις επιλογές σου. Σε βάθος χρόνου οι περισσότεροι άνθρωποι θα σου το αναγνωρίσουν αυτό, ακόμα κι αν δεν συμφωνούν με αυτές.

Ο κόσμος μας είναι γεμάτος από επιλογές. Σχεδιασμένες, βεβιασμένες, ασύμφορες, ειλικρινά δεν έχει σημασία. Αν κάποτε θελήσεις να μάθεις τα αποτελέσματα των επιλογών σου, κοίταξε πρώτα τον εαυτό σου και μετά στην ζωή που έζησες. Όλα όσα βλέπεις, είναι δικές σου επιλογές. Μην τις περιφρονήσεις. Άλλωστε «ο άνθρωπος είναι οι επιλογές του» κατά τον Jean-Paul Sartre (εδώ κανονικά θα έπρεπε να γράψω από πού το είδα αυτό).  Δεν θα μπορούσες να ξεφύγεις κι απ’ αυτές.

Ο καθένας, εν κατακλείδι, κάνει τις επιλογές του και ανά πάσα στιγμή μπορεί να βρεθεί υπόλογος γι’ αυτές. Όπως και να τις ονομάσεις (σωστές, λάθος, κατάλληλες, ακατάλληλες, επιτυχημένες, αποτυχημένες κ.ο.κ.), αυτό που στο κάτω-κάτω μετράει είναι το αποτέλεσμα τους. Οφείλουμε λοιπόν να προσπαθούμε, ώστε αυτό να είναι θετικό όχι μόνο για εμάς αλλά και για τους γύρω μας. Ζούμε βαδίζοντας με τις επιλογές μας και αυτό είναι ένα επικίνδυνο χόμπι∙ ειδικά όταν φτάνει κανείς στο σημείο να βασανίζεται από τα στραβοπατήματα και τα λάθη του, τα οποία καλείται μέχρι σήμερα να πληρώνει. Ο γράφων και υπογραφόμενος το γνωρίζει πολύ καλά αυτό.

Πέρασε η ώρα. Πάω να δω τι έχει να μου προσφέρει η νύχτα.

Καλή τύχη στις επιλογές σας.

Υ.Γ. Καλό μήνα.